مهاجرت و حقوق مهاجرت

در روابط فیمابین  اشخاص اعم از حقیقی و حقوقی در حوزه ی بین الملل، دولت ها با یکدیگر و دولتها با اشخاص  حقیقی وحقوقی، این حقوق بین الملل هست که حکمفرماست.

حقوق بین الملل

حقوق بین الملل به مجموعه قوانین پذیرفته شده ای که روابط میان ایالات یا کشور ها را مقید می کند؛ اطلاق می گردد که به دو شاخه ی حقوق بین‌الملل عمومی و حقوق بین‌الملل خصوصی تقصیم می شود

حقوق بین‌الملل عمومی

حقوق بین‌الملل عمومی به مناسبات بین‌المللی دولتها، سازمانهای بین‌المللی، شرکتها و افراد از آن حیث که به حاکمیت مربوط می‌شوند می‌پردازد.

حقوق بین‌الملل خصوصی

حقوق بین‌الملل خصوصی علم مطالعه قواعد حقوقی حاکم بر روابط اشخاص حقوق خصوصی در پهنه بین‌المللی می‌پردازد.

حال به سوال مطروحه پاسخ داده می شود که

” آیا امر مهاجرت  قانونی است؟ ”

در پاسخ به این سوال می توان چنین گفت که :

بله مهاجرت امری قانونی است به ۳ دلیل عمده و مهم:

• اولا مهاجرت و حقوق و قوانین مربوط به آن در حوزه ی رشته حقوق بین الملل خصوصی است.

مقررات حقوق بین‌الملل خصوصی مشخص می کند که در صورت اختلاف قوانین در نظام‌های حقوقی مختلف در یک رابطه ی بین‌المللی، کدام قانون بایستی به اجرا گذاشته شود!

قواعد حقوق بین‌الملل خصوصی به دو دسته قواعد ماهوی و قواعد شکلی تقسیم می‌شود. قواعد ماهوی، قواعدی است که موضوع مورد بحث را به طور مستقیم حل می‌کند. اما قواعد شکلی قواعدی است که مسئله را به طور مستقیم حل نمی‌کند، بلکه تنها مشخص می‌کند که قانون کدام کشور بر مسئله حاکم است. قواعد حقوق بین‌الملل هر کشور از سوی مراجع قانون‌گذاری همان کشور وضع می‌گردد.

ثانیا در قانون اساسی و قانون مدنی کشور ما به آن اشاره شده است. چنانچه در ذیل به بررسی این مواد می پردازیم:

قانون اساسی

اصل چهل و یکم: تابعیت کشور ایران حق مسلم هر فرد ایرانی است و دولت نمی‌تواند از هیچ ایرانی سلب تابعیت کند، مگر به درخواست خود او یا در صورتیکه به تابعیت کشور دیگری در آید.

اصل چهل و دوم: اتباع خارجه می‌توانند در حدود قوانین به تابعیت ایران در آیند و سلب تابعیت اینگونه اشخاص در صورتی ممکن است که دولت دیگری تابعیت آنها را بپذیرد یا خود آنها درخواست کنند.

قانون مدنی

ماده ۹۷۶:

اشخاص ذیل تبعه ایران محسوب می‌شوند:

• کلیه ساکنین ایران به استثنای اشخاصی که تبعیت خارجی آنها مسلم باشد. تبعیت خارجی کسانی مسلم است که مدارک تابعیت آنها مورد اعتراض دولت ایران نباشد.
• کسانی که پدر آنها ایرانی است اعم از اینکه در ایران یا در خارجه متولد شده باشند.
• کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنها غیر معلوم باشند.
• کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده بوجود آمده اند.
• کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجی بوجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به سن هجده سال تمام لااقل یکسال دیگر در ایران اقامت کرده باشند والا قبول شدن آنها به تابعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است.
• هر زن تبعه خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند.
• هر تبعه خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد.

تبصره: اطفال متولد از نمایندگان سیاسی و کنسولی خارجه مشمول فقره ۴ و۵ نخواهد بود.

ماده ۹۷۷:

الف – هرگاه اشخاص مذکور در بند ۴ ماده ۹۷۶ پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام بخواهند تابعیت پدر خود را قبول کنند باید ظرف یک سال درخواست کتبی به ضمیمه تصدیق دولت متبوع پدرشان دایر به اینکه آنها را تبعه خود خواهد شناخت به وزارت امور خارجه تسلیم نمایند.

ب – هرگاه اشخاص مذکور در بند ۵ ماده ۹۷۶ پس از رسیدن به سن ۱۸ سال تمام بخواهند به تابعیت پدر خود باقی بمانند باید ظرف یکسال درخواست کتبی بضمیمه تصدیق دولت متبوع پدرشان دایر به اینکه آنها را تبعه خود خواهد شناخت به وزارت امور خارجه تسلیم نمایند.

ماده ۹۷۸:

نسبت به اطفالی که در ایران از اتباع دولی متولد شده‌اند که در مملکت متبوع آنها اطفال متولد از اتباع ایرانی را به موجب مقررات تبعه خود محسوب داشته و رجوع آنها را به تبعیت ایران منوط به اجازه می‌کنند معامله متقابله خواهد شد.

ماده ۹۷۹:

اشخاصی که دارای شرایط ذیل باشند می‌توانند تابعیت ایران را تحصیل کنند:
به سن هجده سال تمام رسیده باشند.
پنج سال اعم از متوالی یا متناوب در ایران ساکن بوده باشند.
فراری از خدمت نظامی نباشند.
در هیچ مملکتی به جنحه مهم یا جنایت غیر سیاسی محکوم نشده باشند.
در مورد فقره دوم این ماده مدت اقامت در خارجه برای خدمت دولت ایران در حکم اقامت در خاک ایران است.

ماده ۹۸۰:

کسانی که به امور عام‌المنفعه ایران خدمت یا مساعدت شایانی کرده باشند و همچنین اشخاصی که دارای عیال ایرانی هستند و از او اولاد دارند و یا دارای مقامات عالی علمی و متخصص در امور عام‌المنفعه می‌باشند و تقاضای ورود به تابعیت دولت جمهوری اسلامی را می‌نمایند در صورتی که دولت ورود آنها را به تابعیت جمهوری اسلامی ایران صلاح بداند بدون رعایت شرط اقامت ممکن است با تصویب هیئت وزیران به تابعیت ایران قبول شوند.

ماده ۹۸۲:

اشخاصی که تحصیل تابعیت ایرانی نموده یا بنماید از کلیه حقوقی که برای ایرانیان مقرر است بهره‌مند می‌شوند لیکن نمی‌توانند به مقامات ذیل نائل گردند:

• ریاست جمهوری و معاونین او
• عضویت در شورای نگهبان و ریاست قوه قضائیه
• وزارت و کفالت وزارت و استانداری و فرمانداری
• عضویت در مجلس شورای اسلامی
• عضویت شوراهای استان و شهرستان و شهر
• استخدام در وزارت امور خارجه ونیز احراز هر گونه پست و یا مأموریت سیاسی
• قضاوت عالیترین رده فرماندهی در ارتش و سپاه و نیروی انتظامی
• تصدی پست‌های مهم اطلاعاتی و امنیتی

ماده ۹۸۳:

درخواست تابعیت باید مستقیما یا توسط حکام یا ولات به وزارت امور خارجه تسلیم شده و دارای منضمات ذیل باشد:
سواد مصدق اسناد هویت تقاضا کننده و عیال و اولاد او.
تصدیق‌نامه نظمیه دایر به تعیین مدت اقامت تقاضا کننده در ایران و نداشتن سوءسابقه و داشتن مکنت کافی یا شغل معین برای تأمین معاش.
وزارت امور خارجه در صورت لزوم اطلاعات راجع به شخص تقاضا کننده را تکمیل و آنرا به هیئت وزرا ارسال خواهد نمود تا هیئت مزبور در قبول یا رد آن تصمیم مقتضی اتخاذ کند. در صورت قبول شدن تقاضا سند تابعیت به درخواست کننده تسلیم خواهد شد.

ماده ۹۸۴:

زن و اولاد صغیر کسانی که بر طبق این قانون تحصیل تابعیت ایران می‌نمایند تبعه دولت ایران شناخته می‌شوند ولی زن در ظرف یک سال از تاریخ صدور سند تابعیت شوهر و اولاد صغیر در ظرف یک سال از تاریخ رسیدن به سن هجده سال تمام می‌توانند اظهاریه کتبی به وزارت امور خارجه داده و تابعیت مملکت سابق شوهر یا پدر را قبول کند لیکن به اظهاریه اولاد اعم از ذکور و اناث باید تصدیق مذکور در ماده ۹۷۷ ضمیمه شود.

ماده ۹۸۵:

تحصیل تابعیت ایرانی پدر به هیچ وجه درباره اولاد او که در تاریخ تقاضانامه به سن هجده سال تمام رسیده اند موثر نمی‌باشد.

ماده ۹۸۶:

زن غیرایرانی که در نتیجه ازدواج ایرانی می‌شود می‌تواند بعد از طلاق یا فوت شوهر ایرانی به تابعیت اول رجوع نماید مشروط بر اینکه وزارت امور خارجه را کتبا مطلع کند، ولی هر زن شوهر مرده که از شوهر سابق خود اولاد دارد، نمی‌تواند مادام که اولاد او به سن هجده سال تمام نرسیده از این حق استفاده کند و در هر حال زنی که مطابق این ماده تبعه خارجه می‌شد حق داشتن اموال غیرمنقول نخواهد داشت مگر در حدودی که این حق به اتباع خارجه داده شده باشد و هرگاه دارای اموال غیرمنقولی بیش از آنچه که برای اتباع خارجه داشتن آن جایز است بوده یا بعدا به ارث اموال غیرمنقولی بیش از آن حد به او برسد، باید در ظرف یکسال از تاریخ خروج از تابعیت ایران یا دارا شدن ملک در مورد ارث مقدار مازاد را به نحوی از انحاء به اتباع ایران منتقل کند والا اموال مزبور با نظرت مدعی‌العموم محل به فروش رسیده و پس وضع مخارج فروش قیمت به آنها داده خواهد شد.

ماده ۹۸۷:

زن غیرایرانی که با تبعه خارجه مزاوجت می‌نماید به تابعیت ایرانی خود باقی خواهد ماند مگر اینکه مطابق قانون مملکت زوج، تابعیت شوهر به واسطه وقوع عقد ازدواج به زوجه تحمیل شود، ولی در هر صورت بعد از وفات شوهر و یا تفریق به صرف تقدیم درخواست به وزارت امور خارجه به انضمام ورقه تصدیق فوق شوهر و یا سند تفریق، تابعیت اصلیه زن با جمع حقوق و امتیازات راجع به آن مجدداً به او تعلق خواهد گرفت.
تبصره ۱: هرگاه قانون تابعیت مملکت زوج زن را بین حفظ تابعیت اصلی و تابعیت زوج مخیر بگذارد، در این مورد زن ایرانی که بخواهد تابعیت مملکت زوج را دارا شود و علل موجهی هم برای تقاضای خود در دست داشته باشد، بشرط تقدیم تقاضانامه کتبی به وزارت امور خارجه، ممکن است با تقاضای او موافقت گردد.
تبصره ۲: زن‌های ایرانی که بر اثر ازدواج تابعیت خارجی را تحصیل می‌کنند حق داشتن اموال غیرمنقول را در صورتیکه موجب سلطه اقتصادی خارجی گردد ندارند. تشخیص این امر با کمیسیونی متشکل از نمایندگان وزارتخانه‌های امور خارجه و کشور و اطلاعات است. مقررات ماده ۹۸۸ و تبصره آن در قسمت خروج ایرانیانی که تابعیت خود را ترک نموده‌اند شامل زنان مزبور نخواهد بود.

ماده ۹۸۸:

اتباع ایران نمی‌توانند تبعیت خود را ترک کنند مگر به شرایط ذیل:
به سن ۲۵ سال تمام رسیده باشند.
هیئت وزرا خروج از تابعیت آنان را اجازه دهد.
قبلاً تعهد نمایند که در ظرف یکسال از تاریخ ترک تابعیت حقوق خود را بر اموال غیرمنقول که در ایران دارا می‌باشند و یا ممکن است بالوراثه دارا شوند ولو قوانین ایران اجازه تملک آنرا به اتباع خارجه بدهد به نحوی از انحاء به اتباع ایرانی منتقل کنند. زوجه و اطفال کسی که بر طبق این ماده ترک تابعیت می‌نماید اعم از اینکه اطفال مزبور صغیر یا کبیر باشند از تابعیت ایرانی خارج نمی‌گردند مگر اینکه اجازه هیئت وزرا شامل آنها هم باشد.
خدمت تحت‌السلاح خود را انجام داده باشند.

تبصره الف:

کسانی که بر طبق این ماده مبادرت به تقاضای ترک تابعیت ایران و قبول تابعیت خارجی می‌نمایند علاوه بر اجرای مقرراتی که ضمن بند (۳) از این ماده درباره آنان مقرر است باید ظرف مدت ۳ ماه از تاریخ صدور سند ترک تابعیت از ایران خارج شوند. چنانچه ظرف مدت مزبور خارج نشوند مقامات صالحه امر به اخراج آنها و فروش اموالشان صادر خواهند نمود و تمدید مهلت مقرره فوت حداکثر تا یکسال موکول به موافقت وزارت امور خارجه می‌باشد.

تبصره ب:

هیئت وزیران می تواند ضمن تصویب ترک تابعیت زن ایرانی بی شوهر ترک تابعیت فرزندان او را نیز که فاقد پدر و جد پدری هستند. کمتر از ۱۸ سال تمام دارند و یا به جهات دیگری مهجورند اجازه دهد. فرزندان زن مذکور نیز که به سن ۲۵ سال تمام نرسیده باشند می‌توانند به تبعیت از درخواست مادر تقاضای ترک تابعیت نمایند.

ماده ۹۸۹:

هر تبعه ایرانی که بدون رعایت مقررات قانونی بعد از تاریخ ۱۲۸۰ شمسی تابعیت خارجی تحصیل کرده باشد، تابعیت خارجی او کان لم یکن بوده و تبعه ایران شناخته می‌شود، ولی در عین حال، کلیه اموال غیرمنقوله او با نظرت مدعی‌العموم محل بفروش رسیده و پس از وضع مخارج فروش قیمت آن به او داده خواهد شد و بعلاوه از اشتغال به وزارت و معاونت وزارت و عضویت مجالس مقننه و انجمن‌های ایالتی و ولایتی و بلدی و هر گونه مشاغل دولتی محروم خواهد بود.

تبصره:

هیئت وزیران می تواند بنا به مصالحی به پیشنهاد وزارت امور خارجه تابعیت خارجی مشمولین این ماده را به رسمیت بشناسد. به این گونه اشخاص با موافقت وزارت امور خارجه اجازه ورود به ایران یا اقامت می توان داد.

ماده ۹۹۰:

از اتباع ایران کسی که خود یا پدرشان موافق مقررات تبدیل تابعیت کرده باشند و بخواهند به تبعیت اصلیه خود رجوع نمایند به مجرد درخواست به تابعیت ایران قبول خواهند شد مگر آنکه دولت تابعیت آنها را صلاح نداند.

ماده ۹۹۱:

تکالیف مربوط به اجرای قانون تابعیت و اخذ مخارج دفتری در مورد کسانی که تقاضای تابعیت یا ترک تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران و تقاضای بقاء بر تابعیت اصلی را ندارند بموجب آئین نامه ای که به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید تعیین خواهد شد.

از منظری دیگر

حقوق بین ­الملل خصوصی را می توان به صورت زیر دسته بندی کرد :

• تقسیم جغرافیایی و سیاسی اشخاص (شامل مباحث اقامت و تابعیت)
• وضعیت حقوقی بیگانگان
• تعارض قوانین

همانطور که از متن مواد مطروحه بر می آید در باب مهاجرت ۳ مسئله ی مهم حایز اهمیت است: تابعیت،اقامت و اقامتگاه

تابعیت در صحنه بین‌المللی شاخصه و معیاری است که اشخاص  حقیقی یا حقوقی را در جامعه بین‌المللی از یکدیگر متمایز کرده و به عبارتی به معنای عضویت فرد در جمعیت تشکیل دهنده دولت است. به عبارت دیگر تابعیت رابطه ای سیاسی، بین المللی، داخلی، حقوقی و معنوی بین شخص و کشور متبوع اش بوده که سبب می شود در قبال یکدیگر تکالیفی را داشته باشند.

براساس اصول کلی حاکم بر تابعیت در جهان، هر فردی باید دارای تابعیت باشد؛ از طرفی بنابر مقدمه قرارداد ۱۹۳۰ لاهه، بهتر است که هر فردی تنها دارای یک تابعیت باشد و نباید بیش از یک تابعیت تحت عنوان تابعیت مضاعف داشته باشد. از این رو چهار اصل زیر را برای تابعیت در نظر می گیرند :

• هرکسی باید دارای تابعیت باشد – ضرورت تابعیت و نفی بی تابعیتی
• نداشتن بیش از یک تابعیت – نفی دو تابعیتی
• تغییر پذیری تابعیت – ترک یک تابعیت و گرفتن تابعیتی دیگر
• ممنوع بودن سلب تابعیت

به طور کلی تفاوتهای زیادی میان تابعیت و اقامت وجود دارد. تابعیت بدون شرط است و افراد پس از دریافت آن دارای حق زندگی دائم، حق رای و کلیه حقوق قانونی شهروندان عادی آن کشور می باشند. در صورت گرفتن اقامت از یک کشور،حق و حقوق شما نسبت به شهروندان محدودتر است.وقتی از کشوری تابعیت می گیرید،مجبور به زندگی در آنجا نیستید و هیچگونه محدودیت زمانی برای شما وجود نخواهد داشت. اما حق اقامت معمولاً دارای زمان محدودی است.در تعدادی از کشورها پس از مدتی داشتن اقامت، می توان درخواست تابعیت داد.

تعریف اقامت

اقامت رابطه ای است مادی و حقوقی که بدون توجه به تابعیت شخص، فرد را به قسمتی از خاک یک کشور مربوط می سازد. در واقع می گوییم اقامتگاه هر شخص، مکان معینی از یک کشور است که رابطه ای مادی و حقوقی بین آن کشور و شخص ایجاد می کند.

اگر شخصی با تابعیت کشور خود بخواهد در کشوری دیگر اقامت داشته باشد، باید ابتدا از آن کشور روادید و اجازه ورود کسب نماید و سپس اقدام به اخذ پروانه اقامت کرده و برای مدتی معین که در قانون آن کشور آمده است در آنجا زندگی کند. سپس با گذر زمان مشخص، فرد می تواند درخواست تابعیت نماید. لذا در حالت کلی، در اکثر مواقع ابتدا نیاز به اخذ مجوز برای اقامت در یک کشور و بعد از آن رسیدن به تابعیت آن کشور می باشد.

اقامتگاه‌:

اصطلاح‌ حقوقی‌ به‌ معنی‌ محل‌ سکنای شخص‌ و مرکز مهم‌ امور او می‌باشد. اقامتگاه‌ همچون‌ «اسم‌» از مشخصات‌ هر شخص‌ حقیقی‌ یا حقوقی‌ است‌