نفقه

همه چیز درباره نفقه و قوانین آن:

نفقه، حق مسلم زن و یکی از آن دست مسائل مهمی است که در دعاوی خانوادگی بسیار مطرح شده و قوانین مربوط به خود را دارد. داشتن یک وکیل خانوادگی مجرب یا مشاوره گرفتن از وی می تواند ابهامات این مسیر را برای فرد کم کرده و به طرفین دعوا کمک های لازم را کند تا هر چه زودتر به حق و حقوق خود برسند و مشکلشان برطرف گردد. به محض جاری شدن خطبه عقد این حق به زن تعلق می گیرد و زن نیز در مقابل باید از مرد خود تمکین کند. در این مقاله قصد داریم به تعریف نفقه و شرح قوانین آن بپردازیم تا با این مفهوم بهتر و دقیق تر آشنا شوید. پس با ما همراه باشید.

نفقه چیست؟

نفقه، مبلغی است که برای رفع نیازهای اولیه و اساسی زن در طول زندگی زناشویی توسط شوهرش به وی پرداخت می گردد و تکلیف زن تمکین خاص و عام از همسر خود می باشد. این حق با اتکا به ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، شامل تمامی نیازهای رایج و درخور شان و منزلت زن، از جمله البسه، مسکن، غذا، اثاثیه منزل،کلیه هزینه های بهداشتی و درمانی و خادم می باشد. البته شرط خادم تنها در صورتی واجب است که داشتن آن از قبل از ازدواج بخشی از عادات معمول زندگی زن بوده و یا به سبب ناتوانی خاص و یا حتی بیماری وی حتماً به آن نیاز دارد. در واقع میزان نفقه، تحت تاثیر عوامل متعددی است. برای مثال به هزینه های شخصی و رفاهی زن قبل از ازدواج بسیار بستگی دارد و پرداخت نفقه به چنین شخصی که قبلاً در رفاه کامل بوده، باید کاملاً متناسب با شرایط همان موقع و به طور مطلوبی از جانب همسر صورت گیرد.

همچنین طبق ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی نفقه زن در عقد دائم به عهده شوهر بوده و طبق ماده ۱۱۱۳ همان قانون در عقد انقطاع یا همان عقد موقت، زن حق نفقه ندارد. مگر اینکه در زمان عقد، قرار طرفین بر این پایه بوده باشد که مرد حقوق زن را بپردازد و یا اینکه در حین عقد شرط آن عنوان شده باشد.

نفقه شامل چه چیزهایی می شود؟

این حق چیزهای زیادی را شامل می شود که همه جزئی از هزینه ها و مخارج اساسی زندگی زن هستند، از جمله:

• مسکن: یکی از مصادیق مهم نفقه است و مرد وظیفه دارد مسکنی در خور و شایسته شان و شخصیت زن برای او تهیه کند که خوف هیچگونه ضرر بدنی، مالی و شرافتی در آن نرود. همچنین زوجه در مواردی و تحت شرایط معلومی حق این را دارد که خانه ای مستقل از همسرش درخواست کند که برایش اجاره یا حتی خریده شود;
• غذا: یکی از اساسی ترین موارد در مخارج یک فرد و همینطور از ضروریات حیات محسوب می شود. غذا باید از لحاظ کمی، حداقل به میزانی باشد که فرد را سیر کند و از لحاظ کیفی، عرفاً جنس و کیفیت مطلوبی داشته باشد. باید غذایی باشد که برای زن متعارف بوده و با طبع او سازگاری داشته باشد. اگر از قبل به چیزی عادت دارد و ترک این عادت (غذایی) موجبات ضرر وی را ایجاد می کند، مرد باید حتماً برایش مهیا کند.;
• البسه: در تهیه البسه مورد نیاز زوجه باید حال و عادات او، فصول سال، عرف شهری که در آن سکونت دارد و بسیاری چیزهای شخصی دیگر در نظر گرفته شود. اگر اهل تجمل گرایی بوده و همچنان تمایل به آن سبک پوشش دارد، باید به همان سبک و سیاق برایش مهیا گردد;
• اثاث منزل: از ضروری ترین اقلامی است که باید برای زندگی در اختیار زن قرار گیرد و میزان آن از حداقل ضروریات لازم که بشود یک زندگی معقول را با آن آغاز کرد، نباید کمتر باشد. عرف و عادات در کیفیت و کمیت این اقلام نقش کلیدی بازی می کند;
• خادم: اگر زن قبل از ازدواج از خانواده بسیار متمولی بوده و خدم و حشم داشته است، بعد از ازدواج هم مرد باید برای رفاه حال او برایش خادم بیاورد، حتی اگر به بیش از یک نفر نیاز باشد. اگر هم زن نقض و ناتوانی جسمی دارد که او را به شخص دیگری برای انجام کارها محتاج می کند و یا بیماری ای دارد که نیاز به خدمتکار و پرستار دارد، مرد وظیفه دارد که برایش فراهم کند;
• هزینه های بهداشتی و درمانی: هزینه هایی که مربوط به نظافت و بهداشت زن بوده و یا هزینه های درمانی معمول زن همگی بر عهده همسر اوست و بر او واجب است. البته که جراحی های زیبایی و غیرضروریِ مازاد جز این دست از مخارج محسوب نمی شود و هیچ هزینه واجبی را بر دوش همسر قرار نمی دهد و مرد در پرداخت آن کاملاً آزاد است.
• هزینه سفر: اگر مرد خود نیت کند که زوجه خود را به سفر ببرد، وظیفه دارد تمامی هزینه های او را تمام و کمال بپردازد. اما اگر زن قصد مسافرت کند و هزینه های سفرش بیش از هزینه های معمول کشورش باشد، پرداخت آن از طرف شوهر واجب نبوده و منوط به میل و خواست اوست.

میزان نفقه زن چقدر است؟

هیچگونه مقررات قانونی برای میزان دقیق نفقه زن در هیچ کجا نیامده و این مبلغ در قانون تعیین نشده و عدد ثابتی ندارد. معمولاً میزان آن با توجه به شرایط دو طرف و با توافق بین زن و شوهر معین می گردد اما اگر نتوانند بین خودشان به توافق لازم برسند، به دادگاه کشانده می شود. چنانچه دادگاه بخواهد به دعوای مرتبط با نفقه رسیدگی کند، این وظیفه کارشناس حقوقیِ نفقه است که با توجه به نیازهای متعارف زن، شان او، عرف منطقه و دیگر موازین اقدام به تعیین این مبلغ نماید. پرداخت نفقه وظیفه ایست که منحصراً بر دوش مرد است و وظیفه ایست که صرف نظر از توانایی مالی او باید ادا گردد. اگر بعد از نکاح دائم برای مدت زمان مشخص و طولانی نفقه ای از جانب مرد به زن پرداخت نشود، زن حق طلاق پیدا می کند. همچنین زنی که از شوهرش نفقه پرداخت می کند، مکلف است از شوهر خود تمکین نماید، در غیر این صورت ناشزه محسوب شده و نفقه به او تعلق نمی گیرد.

انواع نفقه چیست و به چه کسانی تعلق می گیرد؟

یکی از مواردی که در تعیین میزان نفقه نقش کلیدی بازی می کند، نوع آن است. انواع متفاوت  نفقه، قوانین منحصر به فرد خود را داشته و میزان آنها هم بالطبع با هم متفاوت است. این انواع در حقوق ایران ۳ نوع را شامل می شود، از جمله:

• نفقه زوجه: مخارج و هزینه هایی است که شوهر وظیفه دارد در طول زندگی زناشویی به همسر خود پرداخت کند و مهمترین نوع نفقه است. پرداخت آن نسبت به دیگر انواع ارجحیت تام دارد و در صورت وجود بدهی های دیگر، مرد موظف است اول حق نفقه همسر خود را در اولویت قرار داده و پرداخت نماید. میزان آن معمولاً بر مبنای توافق و سازش زن و شوهر تعیین می گردد و حتی هزینه های متفاوتی که زن و مرد برای پیشرفت زندگی مشترکشان هزینه می کنند را نیز شامل می شود. اگر زن و مرد قصد جدایی از هم را داشته باشند ولی همچنان زیر یک سقف با هم به سر ببرند، تا زمانی که از هم جدا نشده اند و مادامی که زن از مرد تمکین می کند، نفقه به او تعلق می گیرد. منظور از تمکین، در واقع همان روابط زناشویی جاری بین زن و مرد و تامین نیازهای مشروع جنسی همسر است که توسط زنش انجام می گیرد. یکی دیگر از مصادیق تمکین نیز که حق نفقه را به زن می دهد این است که در خانه دایمی شوهرش سکونت کند، مگر آن که در زمان عقد به صورت دیگری درباره این قضیه شرط و شروط گذاشته باشند.
• نفقه اقارب و خویشان: این نوع حق به خط مستقیم خویشاوندی افراد با شخص انفاق کننده مربوط می شود و منظور خویشاوندان نسبی ایست که قرابت با آنها با واسطه یا بدون واسطه بوده است، همچون مادر و فرزند، پدر و فرزند و نسبت های پایین تر از آن. پدربزرگ و مادربزرگ یا نسبت های بالاتر و نسبت های پایین تر آنها مثل نوه و نبیره و نتیجه.

نکاتی نیز در رابطه با این نوع حقِ خرجی وجود دارد:

– پرداخت مخارج اولاد بر عهده پدر است و اگر پدر قدرت مالی لازم را نداشته باشد یا فوت کند، این مسئولیت بر عهده پدربرزگِ پدری است. اگر پدر و اجداد پدری نباشند یا قدرت مالی لازم را نداشته باشند، آنگاه این مسئولیت بر عهده مادر است. به همین نسبت در صورت نبود مادر، پدربزرگ و مادربزرگ مادری و یا مادربزرگ پدری مسئول اند;

– فرزند نامشروع، چون طبق موازین شرع و قانون متولد نشده و ممکن است از پدر نباشد، این حق به او تعلق نمی گیرد. در مقابل فرزندی که از راه لقاح مصنوعی به دنیا آمده باشد یا به سرپرستی گرفته شده باشد، این حق برای او کاملاً واجب است;

-پرداخت هزینه های فرزند ارتباط مستقیمی با تمکن مالی فرد انفاق کننده دارد و می تواند تنها حداقل هزینه های لازم و ضروری زندگی او را شامل شود. تا زمانی که فرزند مستقل شده و دارای حقوق شخصی شود. اگر فرزند پسر باشد، دردوران تحصیل نیز هزینه های او باید پرداخته شود و اگر دختر باشد طبق قانون اسلام تا زمانی که همسری برگزیند، هزینه هایش باید توسط پدر پرداخت شود;

– هزینه ها و خرجی پدر و مادر به عهده فرزندان و در درجه بعد به عهده فرزندانِ فرزندان قرار دارد. در نتیجه، هزینه های پدر و مادری که استطاعت کافی مالی ندارند، اول از همه به دوش فرزندان آنهاست. همه فرزندان، چه پسر چه دختر، به نسبت برابر باید در پرداخت این مخارج دخیل باشند. اگر پدر و مادر فرزند خود را از دست داده باشند یا فرزندانشان از لحاظ مالی استطاعت لازم را نداشته باشند، این مسئولیت به گردن اولادِ اولاد می افتد;

• نفقه زندانی: نوع سومی است که در قانون ایران آمده است و شامل مخارج غذا، البسه، حمام و هزینه های درمانی و بهداشتیِ فرد زندانی است.

نفقه در چه صورت به زن تعلق میگیرد؟

دو شرط لازم و اصلی برای اینکه این حق به زن تعلق گیرد و بر او واجب شود، شامل:

– نکاح دائم: از لحظه ای که خطبه عقد دائم بین زن و مرد جاری میگردد، پرداخت این حق بر مرد واجب می گردد. حتی اگر چند ماه قبل از مراسم ازدواج هنوز زیر یک سقف زندگی نکنند، اگر در فاصله بین عقد و ازدواج زن از مرد تمکین کند، پرداخت آن بر مرد واجب است

– شرط تمکین: تمکین تنها تکلیفی است که در مقابل نفقه ی واجبی که بر گردن مرد است، زن باید نسبت به شوهرش انجام دهد. در صورت عدم تمکین، زن ناشزه محسوب می شود و مرد می تواند نفقه ای به او نپردازد.

نفقه جاریه چیست؟

طبق قانون، نفقه زوجه دارای مزایایی است که وجه تمایز آن با نفقه فرزند محسوب می شود و آن شرطی است که در مطالبه نفقه حال حاضر و گذشته برای او در نظر گرفته شده است. از این رو مطالبه نفقه زن به دو نوع مختلف تقسیم میشود:

• نفقه جاریه: این نوع که به آن نفقه جاری هم گفته می شود، خرجی ایست که در زمان حال حاضر به زن تعلق می گیرد. یعنی دقیقاً مربوط به همان ماهی که در آن هستند و هنوز از هم جدا نشده اند.
• نفقه معوقه: این نوع مربوط به گذشته زن است که به او تعلق می گرفته، اما در زمان مقرر خودش توسط مرد به زوجه پرداخت نشده است. با ارائه دادخواست مربوطه به دادگاه، زن مجاز است آن را نیز علاوه بر نفقه جاری خود از همسرش مطالبه کند.

همچنین دانستن نکات زیر در رابطه با مزایای این حق لازم و ضروری است:

• پرداخت نفقه به طور کلی بر مبنای فقر زن نیست که به او تعلق می گیرد و حتی اگر زن شاغل و از لحاظ مالی کاملاً مستقل هم باشد، باز هم مرد ملزم به پرداخت این حق به وی است. همچنین شرایط اقتصادی مرد در تعیین مبلغ پرداختی نفقه نقشی نداشته و میزان تمکن مالی وی ملاک قرار نمی گیرد. بلکه همانطور که پیش تر هم گفته شد، نیازهای متعارف و متناسب با شان زن است که ملاک اصلی قرار می گیرد. بدیهی است تعیین قانونی و دقیق این مبلغ، فقط و فقط بر عهده دادگاه خواهد بود. ولی معمولاً در زندگی زناشویی و بدون مراجعه به دادگاه میان زن و شوهر درباره میزان آن توافق و سازش صورت می گیرد;
• از آنجایی که نفقه طلبی ممتاز برای زن محسوب می شود، نسبت به سایر بدهی های مرد ارجحیت داشته و در صورت ورشکستگی یا فوت شوهر، این حق قبل از سایر بدهی ها باید به زن پرداخت گردد;
• برای مطالبه این حق، زن طبق قانون دو راه پیش رو دارد. اولین راه ارائه دادخواست حقوقی برای مطالبه نفقه به دادگاه است و دومین راه از طریق روش کیفری است که به جرم ترک انفاق از همسر خود شکایت کند;
• اگر مردی با وجودی که زنش از او تمکین می کند، مخارج و هزینه های مربوط به او را پرداخت نمی کند و یا از پرداخت حقوق افراد واجب النفقه و وابسته به خود خودداری می کند، علاوه بر ضمانت اجرای حقوق عدم پرداخت نفقه، ضمانت اجرای کیفری هم می تواند شامل حالش شود و دادگاه او را حداقل به سه ماه و یک روز و حداکثر تا پنج ماه می تواند به حبس محکوم کند.

کلام آخر

نفقه، حق و وظیفه ایست که بر گردن مرد است و پرداخت آن واجب و ضروری است. این مسئله یکی از کلیدی ترین و حساس ترین مسائلی است که در دعاوی خانوادگی به کرات مطرح شده و شاهد آن هستیم. آشنایی دقیق با قوانین موجود و پیچیدگی های این امر، بسیار ضروری و لازم است. در غیر این صورت باعث بروز مشکلات جبران ناپذیری برای طرفین دعوا می گردد. موسسه حقوقی “کردار نیک یسنا”، با سابقه درخشانی که در زمینه امور حقوقی و وکالت دارد، همواره تلاش داشته بهترین و با تجربه ترین وکلای خانوادگی را برای دعاوی حقوقی و کیفری افراد و یا مشاوره های تخصصیِ مراجعین به آنها اختصاص داده و سالها تجربه و تخصص خود را در اختیار آنان قرار دهد.