مالکیت معنوی

حقوق مالکیت معنوی و انواع آن

امور حقوقی در رابطه با چیزهایی که تحت مالکیت فرد است، صرفاً به مادیات و اشیا قابل لمس خلاصه نمی شود، بلکه گاهی چیزهایی هستند که غیر قابل لمس اند، اما برای فرد ارزش بسیار بالایی دارند و فرد تمایل دارد فقط در انحصار وی باشند. مثال بارز آن آثار خلاقانه فکری نویسندگان و هنرمندان، برند تجاری یک شرکت و یا اختراعات یک شخص است که به نوعی تحت مالکیت معنوی یا فکری اشخاص یا موسسات هستند. این نوع مالکیت نیز حقوقی مختص به خود داشته و قوانینی برای آنها وضع شده است تا مالک و یا مالکین آن تحت هیچ شرایطی متضرر نشده و حقوقشان به ناحق ضایع نگردد. در این مقاله قصد داریم با مالکیت معنوی بیشتر آشنا شویم. پس با ما همراه باشید.

مالکیت معنوی یا فکری چیست؟

حقوق مالکیت معنوی، شاخه ای از حقوق است که در عرصه بین الملل بسیار مطرح بوده و در ایران نیز در سالهای اخیر توجه بیشتری به آن می شود. در واقع این نوع مالکیت به حقوقی که به ایده های خلاقانه، افکار و مسائل غیر مالی مربوط است، می پردازد. وقتی بحث مالکیت فکری به میان می آید که برخی آن را با مالکیت معنوی یکسان در نظر میگیرند، به نوعی به چیزهایی اشاره می شود که نتیجه تراوشات خلاقانه و خاص ذهن و یا هنر افراد است. حالت مادی نداشته و ارزشی جدا از ارزش مالی برای آن در نظر گرفته می شود. برای اینکه این موضوع برایتان روشن تر شود، مثالی ملموس می زنیم. حتماً بارها و بارها این را شنیده اید که “تمام حقوق مادی و معنوی اثر X متعلق به پدیدآورنده Y است” و یا “تکثیر اثر A پیگرد قانونی دارد” و غیره … . همه اینها به نوعی به آثار هنری، ادبی، صنعتی و یا تجاری ای اشاره می کنند که علاوه بر ارزش مادیِ اقتصادی که ایجاد می کنند، ارزش غیر مادیِ ویژه ای نیز دارند که می توانند به انحصار کامل پدیدآورنده آن تعلق گیرند. حقوق مالکیت معنوی انواع گوناگونی دارد و شرایط هر کدام نیز متفاوت است.

انواع مالکیت فکری یا مالکیت معنوی کدامند؟

مالکیت معنوی به دو دسته کلی تقسیم می شود:

• مالکیت صنعتی (معاهده پاریس): این نوع مالکیت معنوی بخشی از حقوق تجارت است که حقوق مسائل غیر مادی، همچون علائم و برند تجاری و غیره را مد نظر قرار می دهد و همچنین سعی دارد تا از رقابت نامشروع و سوء استفاده در این حیطه جلوگیری کرده و یا افراد متخلف را تحت پیگرد قانونی قرار دهد. حقوقی که از خلاقیت و نوآوری افراد نیز حمایت می کند، همچون ورقه اختراع، گواهی اشیاء و سایر چیزهای وابسته نیز زیر مجموعه ای از این نوع مالکیت محسوب می شوند.
• مالکیت ادبی و هنری (کنوانسیون برن): این نوع مالکیت به حقوق مولف، مصنف و هنرمند مربوط است و یکی از پیش شرط های لازم برای آن این است که آن اثر برای اولین بار در کشور ایران پخش، نشر و یا چاپ شده باشد نه هیچ کشور دیگری. در واقع این نوع مالکیت شامل کلیه حقوقی است که قانون به طور محدود از لحاظ زمانی برای پدیدآورندگانِ آثار ادبی یا هنری در نظر گرفته و بعد از مرگ شخص نیز وراث امکان استفاده از آن را تحت شرایط خاصی دارند.

سازمان مالکیت معنوی کدام است؟

مالکیت معنوی یکی از مسائل مهم و مطرح در سطح بین الملل است و قوانین مدون خود را دارد.

WIPO (World Intellectual Property Organization) یا همان سازمان جهانیِ مالکیت معنوی، سازمانی است که در همین راستا و به منظور “تشویق آثار مبتکرانه در جهت حمایت از مالکیت معنوی در جهان” در سال ۱۹۶۷ در استکهلم بنا نهاده شد و یکی از ۱۶ آژانس تخصصی سازمان ملل محسوب می شود. کشورهای زیادی عضو آن هستند و معاهده های بین المللی زیادی را تحت مدیریت خود دارد. ایران نیز از سال ۲۰۰۱ میلادی عضو این سازمان است و تعدادی از پیمان های آن را پذیرفته است اما در رابطه با کنوانسیون برن که در جهت حمایت از آثار ادبی و هنری، حق تکثیر و حق مولف است یا به زبان ساده تر همان قانونِ معروف کپی رایت است، تاکنون با هیچ پیمانی موافقت نکرده و عضو هیچ کنوانسیون بین المللی دیگری که به حق تکثیر مربوط باشد نیز نیست.

در ایران نیز سازمان هایی در این راستا فعالیت میکنند که از آن جمله می توان به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران که وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران است، اشاره کرد.

اداره مالکیت معنوی چه نام دارد؟

اداره ی مستقلی برای این امر در نظر گرفته شده است که به عنوان مرکز اصلی مالکیت معنوی در نظر گرفته شده است. این مرکز وابسته به قوه قضاییه و زیر مجموعه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور است و نخستین بار فعالیت خود را در سال ۱۳۰۴ شمسی به عنوان “اداره ثبت علائم تجاریِ” زمان خود آغاز کرد. پس از آنکه در سال ۱۳۳۷ شمسی، ایران به پیمان پاریس جهت حمایت از مالکیت صنعتی پیوست، نام این اداره نیز به “اداره مالکیت صنعتی” تغییر پیدا کرد. از سال ۱۳۸۶ شمسی نیز عنوان “اداره کل مالکیت صنعتی” به خود گرفت. تا اینکه بعدها، بعد از اینکه برنامه جدید سازمانی در سال ۱۳۹۲ شمسی برایش به تصویب رسید، رسماً به عنوان “مرکز مالکیت معنوی ایران” شناخته شد و تا امروز به فعالیت مستمر خود ادامه داده است.

همچنین در سال ۱۳۸۹ شمسی نیز انجمنی اختصاصی تشکیل شد تا به آموزش، تحقیق و آگاهی رسانی بیشتر در این زمینه بپردازد. این انجمن نیز “انجمن حقوق مالکیت فکری ایران” نام گرفت.

ثبت مالکیت معنوی چگونه است؟

ایده ها و ابداعات خلاقانه اگر به مرحله عمل در آمده باشند، قابلیت ثبت رسمی دارند. برای این منظور کافی است که با توجه به آن چیزی که قصد ثبتش را دارید، به یکی از دو سامانه ثبت اختراع و یا سامانه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مراجعه کرده و درخواست خود را در این سامانه ها به ثبت رسانید. ثبت موارد مختلف، قوانین و شرایط متفاوتی دارد. پس از طی مراحل لازم در سامانه که همگی به صورت اینترنتی و غیر حضوری صورت می گیرند، تمام جوانبِ درخواست شما توسط کارشناسان مربوطه بررسی می شود. مثلاً اینکه قبلاً آن ایده یا نام تجاری توسط شخص دیگری ثبت نشده باشد و سایر موارد. سپس در اسرع وقت به درخواست شما پاسخ داده خواهد شد.

برای ثبت ایده ها و ابداعات هر چه زودتر اقدام شود، بهتر است. زیرا عرصه رقابت بسیار تنگ است و ثبت زود هنگامِ آن ایده یا فکر خلاقانه از سوءاستفاده های احتمالی افراد در آینده جلوگیری کرده و مزیت های فراوانی را نصیب صاحبانش می کند.

کلام آخر

موسسه حقوقی “کردار نیک یسنا”، با سالها تجربه در زمینه وکالت و مشاوره های حقوقی آماده ارائه خدمات برجسته و متفاوت به تمامی افرادی است که برای حل مسائل حقوقی و کیفری خود نیاز به متخصصان و وکلای مجرب و حرفه ای در زمینه امور حقوقی دارند. در صورت نیاز به هر گونه مشاوره تخصصی در زمینه مالکیت معنوی و یا بهره مندی از وکلای حرفه ایِ متخصص در این زمینه، حتماً با کارشناسان این موسسه تماس حاصل کرده و هر چه زودتر گامی مناسب جهت رفع مشکل خود بردارید.